Pradzieje gminy Gietrzwałd
Pod wp??ywem r????nych kultur
Gietrzwa??dem po raz pierwszy nazwa?? podolszty??sk???? wie?? Wojciech K????trzy??ski w 1879 r. ?????S??ownik Geograficzny Kr??lestwa Polskiego i Kraj??w S??owia??skich??????? z 1882 r. podaje nazwy Gietrzwa??d, Dzietrzwa??d, Jetrzwa??d oraz niemieck???? nazw???? Dittrichswalde.
Viktor Roehrich, znawca kwestii kolonizacji na Warmii utrzymuje, i?? pierwotne brzmienie nazwy to Dichterurwald, czyli ?????dziewiczy las??????? ????? i jest ona pochodzenia pruskiego. To przekonuj????ca argumentacja, zwa??ywszy ??e pobliskie wsie r??wnie?? nosz???? pruskie nazwy: Woryty [woras (prus.) ????? stary] czy Rentyny [rantas (prus.) ????? brzeg].
Znaleziska na terenie gminy
Archeolodzy odnale??li na terenie dzisiejszej gminy Gietrzwa??d ??lady ludzkiej aktywno??ci sprzed kilku tysi????cy lat. Odkopane siekiery, topory, bro?? datowane na oko??o 2300?????2200 r. p.n.e. m??wi???? nie tylko o zaj????ciach ??wczesnych mieszka??c??w tych okolic, ale te?? po??wiadczaj???? o istnieniu g????stej sieci osadniczej na po??udniowej Warmii. Monety, kt??re przypadkowo odnajdywano w XIX i XX w., potwierdzaj????, ??e przez ziemie dzisiejszej gminy Gietrzwa??d wi??d?? wa??ny szlak handlowy ku morzu.
Wyodr????bni???? mo??na wp??ywy kultur od paleolitu po epok???? ??elaza. Znaleziono eksponaty charakterystyczne dla kultury rzucewskiej i serowskiej. W wi????kszo??ci s???? to narz????dzia z ko??ci zwierz????cych, grociki strza?? czy fragmenty broni, gdy?? ludno?????? zajmowa??a si???? polowaniem i rybo????wstwem. Spora cz?????????? znalezisk datowana jest na epok???? br????zu i epok???? ??elaza. Swoj???? obecno?????? zaznaczy??y kultura ??u??ycka (wyodr????bni??a si???? z niej grupa warmi??sko-mazurska) i kultura kurhan??w zachodnioba??tyjskich.
Z up??ywem czasu zachodzi??y zmiany w gospodarce, osadnictwie, kulturze materialnej i przede wszystkim w obrz????dku pogrzebowym. ??wiadczy o tym poch??wek, uk??ad grob??w oraz wyposa??enie kurhan??w. Nie wszystkie jednak elementy obrz????dku pogrzebowego zosta??y od razu przyj????te, na co wskazuje d??ugotrwa??e przenikanie si???? niekt??rych tradycji mogi??owych, na przyk??ad wyst????powanie ????? obok grob??w p??askich ????? poch??wk??w pod kurhanami, wewn????trz kt??rych chowano szcz????tki w obrz????dku cia??opalnym b????d?? wsp????istnienie na tych samych cmentarzyskach grob??w szkieletowych i cia??opalnych. Cz?????????? zmar??ych chowano tu w du??ych kurhanach, zawieraj????cych liczne poch??wki. Inn???? charakterystyczn???? form???? by??y bruki kamienne, pod kt??rymi znajdowa??y si???? szcz????tki na cmentarzyskach p??askich.
Pod wzgl????dem liczebno??ci inwentarza wyr????niono tzw. skarby ma??e, zawieraj????ce 1?????5 przedmiot??w, ??rednie 6?????20, du??e 21?????41 oraz bardzo du??e o inwentarzu, kt??rego liczebno?????? przekracza 100 zabytk??w. Zdecydowanie dominuj???? depozyty ma??e i ??rednie. S???? to r????ne wisiorki, zawieszki, naramienniki z broni, dominuj???? groty, siekierki, obecne s???? r??wnie?? sierpy. Noszono otwarte bransolety, naszyjniki, spirale, szpile o prostym trzpieniu, z ??ab????dzi???? szyjk???? i wios??owate, a tak??e rozmaite wisiorki.
Pierwsze osady
Osiedla obronne wznoszono w naturalnie chronionych miejscach na szczytach odosobnionych wzniesie??, p????wyspach, wyspach, wysokich brzegach rzek i jezior lub w dolinach rzek. Dodatkowo broniono je kamiennymi czy kamienno-ziemnymi wa??ami, rowami, palisadami i cz????stoko??ami. Domy s??upowe mia??y kamienne paleniska po??rodku i jam???? przypiecow????. Specyficzne osiedla budowano na pomostach rusztowych z pni drzewnych uk??adanych na podmok??ych wysepkach, w p??ytkich zatokach jezior i rzek.
Na uwag???? zas??uguje osiedle nawodne w Sz????bruku. G????wn???? cech???? takiego osiedla jest po??o??enie w miejscach, kt??re w okresie u??ytkowania otacza?? teren zalany wod???? ????? na sztucznych lub naturalnych wyspach. Samo wy??ej wymienione osiedle znajdowa??o si???? na wyspie w miejscu zw??????enia jeziora Wulpi??skiego. Obiekt za??o??ono na bardzo mocno eksponowanym wzg??rzu glacjalnym o powierzchni 0,6 ha i kszta??cie przypominaj????cym podeszw???? buta. W czasie u??ytkowania ?????but??????? stanowi?? prawie ca?????? powierzchni???? wyspy. Zasiedlono ca??y teren kulminacji wyspy, tworz????cy majdan o powierzchni prawie 15 ar??w. W po??udniowo-zachodniej cz??????ci ods??oni????to relikty palisady oraz oddalon???? od niej o 13 m such???? fos???? znajduj????c???? si???? w ni??szej partii osiedla.
W Worytach znaleziono osiedle po??o??one na izolowanym wzniesieniu, bezpo??rednio na wsch??d od wsi. Wielko?????? stanowiska szacuje si???? na ok 3 ha, z czego przekopano 1679,5 m????, odkrywaj????c trzysta siedemdziesi????t sze?????? obiekt??w, w tym jamy, paleniska oraz ??lady po wbitych lub wkopanych s??upach. Z zabytk??w ruchomych odkryto mi????dzy innymi naczynia z baniastymi brzu??cami i cylindrycznymi szyjkami, p??askie talerze, misy, naczynia sitowate, prz??????liki i bry??y polepy.
????ukasz Kl????czar
